In de bordspelwereld hoor je de ene na de andere ingewikkelde term.  Abstract strategy, simultaneous action selection, pick-up-and-deliver… Waar hebben ze het toch over? Voor de nieuwkomer kan het een doolhof zijn. Vandaar onze Spelterm in de Spotlight serie.



In deze serie bespreekt steeds één van de redactieleden een veel voorkomende term. We leggen uit wat ermee bedoeld wordt, wat het interessant of leuk maakt en welke spellen erbij horen. Als het even kan, doen we suggesties voor de nieuwe speler. We horen ook graag wat jij ervan vindt!!

Deze keer gaat Dick het hebben over ontdekking, uitbreiding, exploitatie en uitroeiing.

De vier X-en in 4X
4X is in tegenstelling tot de speltermen in onze eerdere artikelen, geen mechanisme. Het is een genre van spellen. De vier X-en staan voor bepaalde spelelementen die in het spel verwerkt zijn:
Explore: Dit is het spelelement van ontdekking. Dit kan zijn het ontdekken van nieuw gebied, maar ook van nieuwe technologie.
Expand: Dit draait om uitbreiding. Denk daarbij aan je groter wordende keizerrijk of woongebied.
Exploit: Gebruik verdiende grondstoffen in je eigen voordeel.
Exterminate: Strijd tegen andere spelers. Misschien verwijder je een medespeler helemaal uit het spel.

4X spellen staan meestal bekend om hun epische ervaringen. De interactie vanwege strijd om gebieden en de verschillende tactieken die mogelijk zijn, zorgen dat je helemaal in het spel op kan gaan. Deze spellen duren veelal erg lang, maar in mijn ogen zijn ze die investering wel waard.



Epische ruimte epos
Twilight Imperium (4th edition) is een spel dat bekend staat om zijn tijdsduur. Een potje TI4 kan wel oplopen tot zes uur. Met mensen die voor het eerst spelen kan dit zelfs nog langer worden. Ik heb verhalen gehoord van potjes die dertien uur duurden. Maar het spel geeft er ook veel voor terug.
Het is een episch ruimte-epos waarin je strijdt om macht over het ruimtestelsel. Je bezoekt andere planeten (explore). Neemt deze over (expand) voor grondstoffen en/of politieke steun (exploit). Maar al snel wordt de ruimte te klein en zal er om elke planeet gestreden moeten worden (exterminate). Je kan afspraken maken met je medespelers. Je kan handelen met naburige spelers. Je kan je technische mogelijkheden verbeteren.
Aan het begin van de ronde wordt een nieuwe doelstelling openbaar gemaakt, maar je hoeft niet per se deze te halen in die ronde. Vervolgens kies je welke hoofdactie(s) je wilt kunnen doen. Deze bepalen ook de beurtvolgorde van die ronde. Deze hoofdacties zijn bijvoorbeeld: eerste speler worden voor de volgende ronde, handelswaar verkrijgen, technologie opwaarderen. Tijdens je beurt kun je planeten activeren om erheen te gaan of daar te bouwen/rekruteren. Dit zijn verschillende acties en je mag per ronde een planeet slechts eenmaal activeren. Ook mag je passen, maar dat mag alleen als je je hoofdactie gedaan hebt. Als de centrale Mecatol Rex is overgenomen, dan volgt er ook een politieke ronde waarin door iedereen gestemd kan worden over twee nieuwe wetten/regels. Hiervoor gebruik je je politieke invloed, maar ook je afspraken met andere spelers. De ronde eindigt met het bepalen of doelstellingen gehaald kunnen worden en het toekennen van punten. Degene die als eerste tien punten heeft, is de winnaar.



Te land, ter zee en in de lucht
Met Heroes of Land, Air and Sea is er in het magische Aughmoore een machtsstrijd gaande. Je moet je helden over land, over zee of door de lucht verplaatsen om meer gebied te veroveren en je tegenstanders te verslaan. Je krijgt punten door te vechten, gebieden te bezitten en gebouwen te bouwen.
Elke ronde krijg je twee keer de beurt om een actie te doen. Sommige acties kunnen gevolgd worden door medespelers. Dit zijn acties zoals het rekruteren van eenheden, bouwen van gebouwen of toepassen van spreuken. Bij andere acties mag jezelf kiezen om er nog een tweede actie aan toe te voegen. Dit zijn voornamelijk acties om te verplaatsen: marcheren, varen en vliegen.
4X is ook verwerkt in de momenten die het einde van het spel aangeven:
Explore: Alle verkennings-tokens zijn omgedraaid.
Expand: Een speler heeft alle algemene eenheden op het spelbord.
Exploit: Een speler heeft alle drie de torens op het spelbord geplaatst.
Exterminate: Een speler heeft geen hoofdstad meer en ligt daardoor uit het spel.
Degene die aan het eind de meeste punten heeft, is de winnaar.



Survival of the fittest
Een 4X met een totaal ander thema is Dominant Species. Hierin ben je een van de zes diersoorten (insecten, spinachtigen, amfibieën, vogels, reptielen of zoogdieren). Het is aan jou om je diersoort te laten aanpassen aan de omgeving, dominantie te verwerven aan de gebieden en zo te overleven.
Elke ronde kies je de acties die je wilt uitvoeren door middel van worker placement. Als iedereen alle mogelijke actiepionnen heeft geplaatst, worden deze afgehandeld. Je kan kiezen om nieuw gebied te ontdekken. Je kan element-tokens kiezen om de overlevingskansen van je soort te verbeteren. Je kan element-tokens verwijderen uit een gebied om een andere diersoort uit te laten sterven. Je kan zelfs ervoor kiezen om een diersoort aan te vallen. Tenslotte kan je dominantie over een bepaald gebied laten bepalen en mag de dominante speler een gebeurteniskaart spelen. Als de gebeurtenis ‘IJstijd’ gespeeld is, wordt de ronde afgemaakt en is het spel afgelopen. Degene met de meeste punten is de winnaar.

Net niet 4X?
4X is een discutabele term, waarbij het niet altijd duidelijk is of een spel echt voldoet aan deze eigenschappen. Een voorbeeld is Alien Artifacts. Dit spel bevat alle vier de elementen van een 4X, maar mist het epische gevoel. Dat maakt het niet per se een slecht spel, maar het voelt voor mij niet als een 4X.
Een ander spel waarvan ik verbaasd was dat deze aangeschreven stond als 4X is Dice Settlers. Ik heb nooit het gevoel gehad dat dit 4X is, maar als ik er over nadenk bevat het wel degelijk de 4X eigenschappen.
Beide spellen zijn in een aanzienlijk kortere tijd te spelen, maar missen voor mij wel dat epische strijdgevoel.

Ik houd vooral van de lange, epische 4X spellen. De strategische keuzes waarbij beetje voor beetje mijn plan voor dominantie begint te werken, maken dit een van mijn favoriete genres. Het nadeel is wel de tijdsfactor. Er bestaan kortere spellen, maar die voelen veel minder episch aan. En voor de langere spellen is het moeilijk om genoeg tijd en/of spelers te vinden. Hoe zit dat bij jullie? Spelen jullie wel eens een 4X spel? Welke heeft jullie voorkeur?


Geschreven door: Dick Rensema