Uitgever: 999 games
Spelers: 2 tot 4 spelers
Speelduur: +/- 30 minuten
Leeftijd: 8+

Met Manhattan brengt 999 games een bordspelklassieker naar Nederland. Het strategische wolkenkrabber-bouwspel won in 1994 al de prestigieuze internationale Spiel des Jahres. Dan weet je: een slim maar overzichtelijk spel, dat een breed publiek kan bereiken. De nieuwe Nederlandse versie is al meteen genomineerd voor Speelgoed van het Jaar. De vraag is, heeft dit spel de tand des tijds doorstaan?


Homo economicus
Manhattan is een spel van koele, rationele beslissingen - of eigenlijk, het menselijk gebrek daaraan. Iedere speler bezit 24 stukjes wolkenkrabber, die je in zes wijken op het bord kunt plaatsen. Iedere wijk biedt plaats voor 9 torens en wie de meeste torens bezit, beheerst die wijk. Voor elke toren verdien je een punt, voor de meerderheid in een wijk verdien je er nog eens twee en voor de hoogste toren in de stad krijg je er drie. Plaatsen kan op een lege plek, maar liever nog op andermans toren. Dan sta je gelijk 2-0 op diegene voor.

Een eenvoudig boter-kaas-en-eieren in 3D, zou je denken, maar dat valt nog tegen. Het plaatsen van je bouwblokjes wordt namelijk beperkt door de kaarten die je op handen hebt. Die bepalen waar in een wijk je kunt bouwen, of dat nu pal in het midden, linksonder of rechtsboven is. Bovendien mag je jouw blokje niet zomaar op andermans toren plaatsen. Je moet wel een minstens zo groot aantal verdiepingen in de toren bezitten als de kleur die voorheen aan top was. En het is altijd maar afwachten wat je tegenspelers zullen doen. Die hebben misschien wel net die handige kaart waarmee ze weer bovenop jou kunnen staan.


De beste strategie in Manhattan is er een van verdeel-en-heers: bouw zoveel mogelijk torens, niet te hoog en niet te dicht op je tegenstanders. Het zorgvuldige, kalme spreiden van je kansen dus. Maar dat doet bijna niemand, omdat het veel te leuk is om de hoogste toren te bezitten. Of om met een enkele, verrassende zet de macht over een wijk te nemen. Zo doet Manhattan iets heel slims. Het laat zien dat de 'homo economicus', de mens die steeds rationele beslissingen neemt, niet bestaat. Een uitstekend lesje economie, als je het mij vraagt - zeker voor kinderen.

Familiespel
Manhattan is wat je noemt een familiespel: goed te doen voor kinderen (of nieuwe spelers), maar ook uitdagend voor de ouder (of gevorderde speler). Sterker nog, tegen mijn kinderen legde ik het direct af. Vooral de oudste (11) bleek verrekte gewiekst. Hij had meteen door dat hij zijn jongere zusje de hoogste toren moest laten en dat zijn vader en moeder het onderling maar moesten uitvechten. Pas in de voorlaatste ronde merkten we pas op dat hij in alle rust de macht over de helft van het bord had genomen. Ik had me vooral laten verleiden tot een-op-eenstrijdjes om een enkele wijk. En aan die hoge toren, die mijn dochter van me stal, waren heel wat van mijn blokjes verloren gegaan. Uiteindelijk was het de vader die won, maar niet zonder flink door zijn zoon te zijn uitgedaagd.


In volgende potjes speelde ik een ander spel: één op één tegen een geduchte tegenstander. Die vader. Hij had het eerste potje dan wel gewonnen, nu had ik mijn strategie klaar. Als in een schaakspel plaatsten we onze blokjes eerst ver van, maar geleidelijk aan steeds dichter bij elkaar. De ene ronde had hij de betere kaarten, de andere ronde ik, en zo eindigden we qua punten steeds vlak bij elkaar. In die potjes viel me op hoe iedere ronde in Manhattan anders voelt. Heb je in de eerste ronde nog keuze te over, gaandeweg zit je elkaar steeds meer in de weg. In de laatste ronde is het hard tegen hard: je wint alleen door je tegenstander van de troon te stoten. Een wisselende puzzel daardoor, die tot het einde spannend blijft. Een intens spel ook, dat onder volwassenen zijn kindvriendelijkheid verliest. Het is erop of eronder.

Tand des tijds
En daar zit hem, wat mij betreft, het probleem met Manhattan. Het spel is uiterst competitief. In iedere ronde voel je de directe confrontatie met je tegenstander(s). Waar jij iets wint, verliest de ander, en andersom. Veel meer is er niet in Manhattan. Vergelijk je het met de Spiel des Jahres van dit jaar - Azul - dan voelt Manhattan toch wat kleurloos. In Azul kan er ook maar één de winnaar zijn, maar zit je elkaar veel minder in de weg. Je bent vooral bezig je eigen, fijne tegelmuurtje te leggen. Die extra voldoening, die extra sfeer mis ik bij Manhattan.


Begrijp me niet verkeerd: Manhattan is een spannend en goed uitgebalanceerd spel, dat in zijn tijd niet voor niets de Spiel des Jahres won. Het puzzeltje zelf heeft de tand des tijds goed doorstaan. Het zit hem meer in het type speelervaring dat het spel levert. Snoeiharde competitie - tja, dat vind je in het gemiddelde computerspel al wel. De meerwaarde van een bordspel zit hem in gezellig iets samen doen en de liefde die in alle onderdelen is gaan zitten. Tegenwoordig zie je daarom steeds meer coöperatieve spellen, waarin het fijn samenwerken is (zoals bij Pandemic, de Exit games of De Legenden van Andor) of creatieve op- en uitbouwspellen, waarin je ook zonder te winnen van het bouwen geniet (zoals bij Berenpark, Kingdomino of Potion Explosion).

Natuurlijk zijn er nog steeds mensen die het meest houden van onopgesmukte, abstracte spellen, waarin je je tegenstander direct het hoofd biedt. Voor hen is Manhattan best een aanrader. De wijde aantrekkingskracht die het spel in 1994 had, verwacht ik nu echter niet meer zo. Ik zou dit spel niet zo snel aan een ander gezin aanraden, omdat het nogal wat strijd kan geven. En wat me nog het meeste opviel: zowel mijn kinderen als mijn man hadden niet zo'n zin in verdere potjes. We duiken dan liever in de wereld van Century: De Specerijenroute of het schattige Sushi Go.

Conclusie
Manhattan is een slim en spannend spel, dat ook voor kinderen en nieuwe spelers goed speelbaar is. Interessant is hoe het spel je bewust maakt van je eigen, toch vaak emotionele beslissingen. Voor de abstracte strateeg of puzzelaar verdient het spel een aanbeveling. Voor een breder publiek is het echter niet de klassieker die het vroeger was. De focus op strategie en onderlinge competitie zal de gemiddelde speler van nu minder aanspreken. Dan weet ik nog talloze creatieve en coöperatieve spellen, die ik een gezin of groep nieuwe spelers eerder zou aanraden. Al met al een goed strategisch, maar toch wat kleurloos spel.


Door: Elin Derks