Uitgever: White Goblin Games
Spelers: 2 tot 5 spelers
Speelduur: ca. 30 minuten per speler
Leeftijd: 12+

In 1851 werd de eerste wereldtentoonstelling gehouden in London. Speciaal voor dit evenement werd de Crystal Palace gebouwd. Een gigantisch groot gebouw gemaakt van hout, gietijzer en voornamelijk glas. Helaas brandde het gebouw in 1936 volledig af. En nu komt White Goblin Games met het spel Crystal Palace. Laten we kijken of het spel net zo indrukwekkend is als het gebouw was in 1851.



Een setup voor drie spelers.

Dobbelstenen zonder te dobbelen
In Crystal Palace speel je als een land dat deelneemt aan de wereldtentoonstelling. Het is aan jou om te zorgen dat jouw land de meeste aandacht (lees: punten) krijgt. Daarvoor zoek je hulp van de meest invloedrijke mensen en toon je spectaculaire uitvindingen.
Het spel speelt over vijf rondes. Elke ronde bestaat uit zeven fases. In de eerste fase bepaal je welke waardes je je dobbelstenen geeft. Ja, je leest het goed, je bepaalt zelf de waardes. Degene die de hoogste totale waarde heeft, is de startspeler voor deze ronde. Nou, dan plaats ik toch gewoon allemaal zessen? Dat kan je doen, maar je moet de totale waarde ook betalen. Dus als je snel in de schulden wilt zitten, ga vooral je gang. Je moet dus erg goed nadenken over de waardes die je wilt gebruiken. Dit is elke ronde een zware keus, omdat die waardes bepalen wat je wel en niet kan doen in de volgende fase.



Het octrooikantoor waar je prototypes kan halen.

Nu we het daar toch over hebben; in de volgende fase plaats je omstebeurt een dobbelsteen op een van de acht locaties. Elke locatie heeft een aantal plekken waar je een dobbelsteen kan plaatsen. Om een dobbelsteen te plaatsen moet zijn waarde hoger of gelijk zijn aan de waarde op zo’n plek. Hoe hoger je dobbelsteen is, hoe meer keuze je hebt. Je kunt natuurlijk erg gemeen spelen en jouw dobbelsteen op een lage waarde locatie plaatsen. Daarmee dwing je andere spelers af om hun hogere dobbelstenen te gebruiken als ze ook naar die locatie willen.
Sommige plekken hebben ook een neveneffect. De meest rechtse plek kost vaak extra geld om in beslag te nemen. Aan de linkerkant kan je soms een assistent actie doen. Met deze acties kan je een assistent plaatsen op de zwarte markt. Dit geeft je een bonus tijdens fase zes. Je kan ook ervoor kiezen om op je eigen bord vooruit te gaan op het opdrachtspoor, mits je aan de eisen voldoet. Dit verleid jou juist om een bepaalde plek te kiezen.



De zwarte markt.

Zodra alle dobbelstenen zijn geplaatst, begint fase drie en worden de locaties (acht verschillende) in een vaste volgorde afgehandeld. Echter, niet de meest linkse dobbelsteen mag eerst. Nee, de hoogste waarde (indien gelijk dan wel van links naar rechts) gaat eerst. Dus niet alleen de plek die je opeist is van belang, maar ook de waarde van de dobbelsteen die je gaat plaatsen.
In de vierde fase moet je mensen betalen. De te betalen kosten worden bepaald door de personagekaarten die je hebt en hoe ver je bent op het spoor in Westminster (locatie 4). Sommige personages zullen goedkoper zijn als je ver op het spoor bent, andere juist weer duurder.
Nu komt fase vijf waarin je je prototypes (kaarten) kan omzetten naar uitvindingen. Je betaalt de goederen die nodig zijn. Afhankelijk van de ronde waar je in zit, scoor je punten. Sommige uitvindingen scoren vroeg in het spel, anderen juist laat. Mocht je zelfs personages (kaarten) hebben die horen bij je uitvinding, dan krijg je extra punten.



De blauw speler betaalt 2 Pond voor Philias Fogg. De zwarte speler betaalt 1 Pond voor Bellachini. De rode speler betaalt 3 Pond voor Amelia Edwards.

Je gaat geld nodig hebben om je dobbelstenen en personages te betalen. Gelukkig krijg je je geld in de volgende fase. Daarna zakt je inkomen met drie en als je te weinig inkomen genereert verlies je zelfs punten.
Tenslotte wordt alles klaargezet voor de volgende ronde.
Na vijf rondes bereken je nog een eindscore. Dit is je positie op bepaalde sporen, hoeveel onderzoeken je hebt en hoeveel minpunten je hebt verzameld.

Zoveel manieren om te scoren
Je begint met slechts vier dobbelstenen en er zijn acht locaties. Je moet dus goed nadenken waar jij met welke waarde dobbelsteen heen wilt, maar je moet ook in de gaten houden wat de anderen doen. Dit doet soms pijn aan je hersenen, maar ik vind dit heerlijk. Maar waar kan je nu op scorene?
Je kan kaarten verzamelen. Dit zijn of prototypes, welke je kan omzetten tot uitvindingen, of personages. Dit geeft je simpelweg de meeste punten, helemaal als je een uitvinding kan koppelen aan een personage.



Philieas Foog levert je nog geen punten op voor de propellorballon, want dit is nog een prototype. Echter de Geheimgenootschapsriem is wel uitgevonden en levert daardoor wel punten.

Dan is er nog het buzzspoor, hoeveel er over jouw land wordt gesproken waar je tijdens de zesde fase kan scoren, maar ook aan het eind van het spel krijg je nog punten op basis van hoever je aan de leiding bent. Dit laatste geldt ook voor de zwarte markt.
Dan heb je nog de (min-)punten op je spelerbord. Je kan punten scoren op basis van een opdracht (dit verschilt per land), maar je krijg ook minpunten voor elk onderzoeksveld dat niet afgedekt is. Het is aan jou om te bepalen wanneer je waar punten gaat scoren. Maar vergeet niet dat je soms ook grondstoffen nodig hebt om je uitvindingen en/of personage te kunnen binnenhalen. En dan is er ook nog je inkomen. Zonder geld kan je niet veel doen met je dobbelstenen, tenzij je graag in de schulden zit. Wederom veel om over na te denken en ik vind dat heerlijk.



Rondom is het algemene puntenspoor. Het slangachtigespoor in het midden is het buzzspoor en rechts houd je bij wat je inkomen is.

Met het mes op tafel
Je hebt maar vier dobbelstenen in het begin en er zijn acht locaties. De keuze van welke locatie je gaat bezoeken en met welke waarde is geen makkelijke. Helemaal als je dan ook nog eens rekening moet houden wat de andere speler(s) willen/gaan doen.
Maar wat mij betreft zit daar ook de schoonheid van het spel. Het spel is al erg moeilijk, maar als je ook nog eens goed de andere spelers in de gaten houdt en zorgt dat je hen voor blijft of zelfs blokkeert, dan geeft dit nog meer voldoening. Om dit te doen moet je wel met mensen spelen die hier tegen kunnen. Niet iedereen houdt van gemeen spel. Echter ik vind dit spel juist het best als iedereen met het mes op tafel speelt.



Je spelersbord, met onderin een overzicht van alle fases.

Het spel doet dit zelf ook. Geld is erg krap. Je begint slechts met 40 Britse pond. Als je meteen je vier dobbelstenen met een waarde zes neerzet, ben je dus al 24 Pond lichter. Ook neemt je inkomen af als je niet op let. Als je geld tekort komt, kan je een lening krijgen. Deze komen op dezelfde plek te liggen als de onderzoeken van het Britse Museum. Te veel leningen kost dus ook nog ruimte voor onderzoeken. Verder kan een lening acht tot tien minpunten opleveren. Dit weet je pas als je een lening pakt. Zelfs een netjes afbetaalde lening kost nog vijf minpunten. Dus let op je centen!
Sommige grondstoffen zoals energie zijn (naast eventuele bonussen) moeilijk te verkrijgen. Let daarom goed op hoe veel je op voorraad hebt. Want niks is zo lullig als je een personage niet kan krijgen of een prototype niet kan omzetten naar een uitvinding. Dit zijn de momenten waarop je de meeste punten kan scoren!



Pfff...
Misschien zijn er nu een aantal onder jullie die dit allemaal veel vinden, en dat is het ook. Dit is zeker geen spel voor beginnende spelers. Zelf heb ik de spelregels een aantal keer moeten lezen voordat ik het zelf duidelijk had. En de regels waren niet helemaal lekker geschreven. Van reeksen die niet lekker lopen, tot een colofon die midden in de regels is, hier had wel iets meer aandacht aan besteed kunnen worden.
De setup kost ook tijd, omdat er meerdere borden zijn voor locaties. Dit hangt af van het aantal spelers waarmee je speelt. Je moet dus zeker goed opletten dat je de juiste borden plaatst. Mijns inziens is dit spel zeker de moeite waard als je van zware (en gemene) puzzels houdt. Van mijn had de willekeurige minpunten van de leningen wel weggelaten mogen worden. We hadden een moment dat iemand net verloor omdat hij net twee minpunten meer had dan de winnaar. Dat is best wel zonde.
Maar de complexiteit en de schoonheid maken dit spel toch geweldig. Crystal Palace is een geweldige hersenkraker die ik iedereen die van complexe spellen houdt van harte kan aanraden.


Geschreven door: Dick Rensema